Midden in de Maand van de Bijbel, op 18 februari, valt de sterfdag van Maarten Luther (1483-1546). Dat is natuurlijk toeval, maar het is wel een mooie aanleiding om de schijnwerpers even op deze kerkhervormer te richten. Het thema ‘Zing een nieuw lied’ zal hem zeker aangesproken hebben, want in de 63 jaar van zijn leven heeft hij niet alleen de misstanden in de kerk aan de orde gesteld, de Bijbel vertaald in de landstaal, maar ook ongeveer 45 liederen geschreven.
Maarten Luther
Wie was Maarten Luther ook alweer? Hij werd geboren in Eisleben en het was de bedoeling dat hij, na de Latijnse school, rechten zou gaan studeren aan de universiteit van Ehrfurt. In 1505 echter trad hij in als monnik in het Augustijner klooster aldaar. Er gaan verhalen over een belofte die hij deed tijdens een hevig onweer: ‘Heilige Anna, ik zal monnik worden’ zou hij geroepen hebben, maar hoe dan ook dit werd het begin van zijn zoektocht naar een genadige God.
In 1512 werd hij ‘doctor in de Heilige Schrift’ en ging hij theologie doceren aan de Universiteit van Wittenberg. Zijn colleges gingen onder meer over de Psalmen!
Op 31 oktober 1517 stelde Luther in een brief aan de aartsbisschop van Brandenburg en Mainz de aflaatverkoop van Tetzel aan de kaak. Hij voegde bij de brief zijn 95 academische stellingen die hij met zijn collega-theologen wilde bediscussiëren. Waarschijnlijk werd een gedrukt exemplaar aan de deur van de kerk(en) in Wittenberg ‘gespijkerd’ om dit academische debat aan te kondigen.
Duitse Bijbelvertaling
In de jaren daarna volgden vele disputen en schreef Luther ook een aantal boeken. De strijd liep zo hoog op dat hij in 1521 uiteindelijk in de kerkelijke ban werd gedaan. Luther wees inmiddels ook de onfeilbaarheid van de concilies en elk kerkelijk leerambt af. Met zijn ‘Sola Scriptura’ stelde hij dat de Heilige Schrift de enige onfeilbare gezagsinstantie voor de christen was.
Toen Luther op de rijksdag van Worms weigerde zijn uitspraken en geschriften te herroepen volgde op de kerkelijke ban de ‘rijksban’. De keurvorst van Saksen echter liet hem ontvoeren en naar de Wartburg in Eisenach brengen. Daar vertaalde Luther onder meer de Bijbel in het Duits.
Ein neues Lied
Die Duitse Bijbel werd al snel in de kerken gebruikt en zo ontstond er behoefte aan liederen voor de eredienst in de landstaal. Luther stimuleerde andere tekstdichters hiertoe, maar toen hem dat te langzaam ging begon hij maar zelf. Zijn eerste lied ‘Ein neues Lied wir heben an’ (!) schreef hij over de twee Augustijner monniken die in 1523 in Brussel op de brandstapel werden gezet.
In de jaren 1523-1524 schreef Luther nog 24 liederen: liederen voor de perioden van het kerkelijk jaar, psalmliederen, catechismusliederen en bewerkingen van oude hymnen. Vrijwel al deze liederen zijn inmiddels vertaald in het Nederlands en opgenomen in de bundel Alle liederen van Luther – Een levend document, uitgegeven bij KokBoekencentrum in Utrecht.
Luther schreef al deze liederen om de gemeente te laten zingen, want muziek was volgens Luther:
“een geschenk van God dat de ziel vrolijk maakt en de duivel verjaagt.”
Deze blog werd geschreven door Gerrit Baas, kerkmusicus in de Lutherse kerk en ook preadviseur kerkmuziek van de Evangelisch-Lutherse Synode van 1997 tot 2013. Ook werkte hij mee aan de bundel ‘Alle liederen van Luther – Een levend document’, waarin alle liederen van Luther werden vertaald en opgenomen.
Alle liederen van Luther – Een levend document
In de bundel Alle liederen van Luther – verschenen bij KokBoekencentrum – is ook het eerste lied van Luther vertaald: ‘Ein neues Lied wir heben an’ – Een nieuwe lofzang heffen we aan! Het lied gaat over twee Augustijner monniken die op de brandstapel werden gezet. Klik hier om het lied te bekijken en downloaden!
